مدیریت اخلاق | چگونه می‌توانیم در سازمان، اخلاق خود و کارکنان را مدیریت کنیم؟

به عنوان یک مدیر در سازمان خود، اخلاق خود و پرسنل را چگونه مدیریت می‌کنید؟ مدیریت اخلاق چیست؟ چگونه در سازمان می‌توان برای مدیریت بهتر، اخلاق را مدیریت کرد؟ چه اصولی برای آن لازم و ضروری است؟ ابزارهای اخلاق چه مواردی هستند؟

به طور کلی این سوالات مباحث مهمی هستند که قصد داریم به طور مختصر در این مقاله به آن‌ها بپردازیم. پس برای مدیریت بهتر اخلاق در سازمان با این مقاله مایندینو همراه باشید.

ضرورت مدیریت اخلاق برای مدیران

مدیران به جهت حساسیت و وظیفه خطیر مدیریت و نیز حفظ دین و ایمان خود بیش از افراد عادی نیازمند آشنایی با فضائل و رذائل اخلاقی هستند و حسن اداره سازمان برای آنان بدون برخورداری از اخلاق پسندیده میسر نخواهد بود. از این رو، همانطور که فزونی بصیرت و قدرت عقلانی و فکری برای مدیران ضروری است. فزونی تقید به اخلاق و ارزش‌های انسانی نیز ضروری است و مدیران باید بیش از دیگران لخلاق اسلامی را رعایت کنند.

صلاحیت‌های مدیریت اخلاق برای مدیران

مدیریت، امانتی الهی است که بر عهده مدیران گذاشته شده و آنان باید با برخورداری از صلاحیت‌های اخلاقی و داشتن علم، تخصص و کاردانی آن را با موفقیت به سر منزل مقصود برسانند.

مدیران برای کسب صلاحیت‌های اخلاقی در حسن اداره امور لازم است دو مرحله را پشت سر بگذارند؛

مرحله اول: مرحله تخلیه و آفت‌زدایی:

در نظام الهی، مدیران باید خود بزرگ‌بینی، غرور، تکبر، جاه‌طلبی و غیره را از خود دور سازند. باید مسئولیت خود را لقمه چرب و نرم و شکار صید شده قلمداد نکنند و خود را امانت‌دار خدا و برای خدمت به خلق بدانند. آن‌ها همچنین باید آراسته شدن به نیکی‌ها و دوری از بدی‌ها، آنان را فرشته خو و درنده خویی را از وجودشان خارج کند.

مرحله دوم: مرحله تخلیه و آراسته شدن به فضائل اخلاقی:

رد این مرحله مدیران خود را به اصول اخلاقی مدیریت می‌آرایند و از ارزش‌های اخلاقی پاسداری می‌کنند. به فرا دستان و فرودستان رفتار شایسته داشته، با ارباب رجوع نیز متواضع، گشاده‌رو و مهربان می‌باشند.

«برکات و آثار مدیریت اخلاق»

برکات و آثار اخلاق در مدیریت عبارتند از:

✔ هموارکننده راه

هر مدیر برای دستیابی به هدف‌هایش، به ابزاری نیاز دارد تا در پرتو آن با سهولت و آسانی به سر منزل مقصود برسد. تخلق به اخلاق در مدیریت ابزاری است که راه را برای انسان هموار و وی را در نیل به سعادت یاری می‌دهد.

امیر مومنان علی(ع):

کسی که خلقش نیکو باشد، راه‌های رسیدن به مقصود برایش آسان می‌شود. 

✔ کسب محبوبیت اجتماعی

مدیر موفق کسی است که با نفوذ در دل‌ها بتواند اعتماد همکاران و ارباب رجوع را به خود جلب کند. این موضوع مهم جز در سایه آراستگی و مدیریت اخلاق حاصل نمی‌شود.

مدیری که موازین اخلاقی را رعایت نکند، در بین همکاران و اجتماع محبوبیت پیدا نمی‌کند.

✔ ترویج نیکی‌ها

نقس تربیتی مدیر در یک مجموعه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا کسانی که تحت امر و تدبیر وی ‌کار می‌کنند و مجیز دستورات او هستند، خواه و ناخواه تحت تاثیر برخوردها و موضع‌گیری‌های مثبت و منفی او قرار می‌گیرند. درواقع اعمال خود را با مدیر منطبق می‌سازند و گاه تاثیر پذیری آن‌ها به قدری است که استقلال فکری از آنان سلب می‌شود.

مدیری که مدیریت اخلاق دارد، می‌تواند سمبل و مروج خوبی‌ها باشد. به اصلاح دیگران بپردازد و از اجر و پاداش معنوی و اخلاقی نیز بهرمند گردد.

✔ خرسندی مردم از دین و نظام اسلامی

برخوردهای یک مدیر فقط به حساب خود او گذاشته نمی‌شود. بلکه رفتار مثبت و منفی وی را به حساب دین و نظام اسلامی می‌گذارند. زیرا او را نماینده نظام اسلامی می‌دانند. از این رو، آراسته بودن مدیر به اخلاق مدیریت، سبب خرسند شدن مردم از حاکمیت دینی می‌شود. همانگونه که برخوردهای ناشایست او نارضایتی و دلسردی مردم از دین و نظام را در پی دارد.

اصول اخلاق مدیریت

منظور از اصول، عناوین بارز اخلاقی است. عناوین بارز اخلاقی که هر یک در موفقیت و سعادت مدیر و مجموعه تحت فرمان او، نقش کلیدی دارند. همچنین پایبندی به آن‌ها ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. چنانکه بی‌اعتنایی به هریک، ارزش مدیر و مجموعه را در نظر دیگران کاهش داده و به آن‌ها لطمه وارد می‌کند.

مدیریت اخلاق در سازمان

مدیریت اخلاق، شناسایی و اولویت‌بندی ارزش‌ها برای هدایت رفتارها در سازمان است. سازمان‌ها با ایجاد یک برنامه مدیریت اخلاق می‌توانند اخلاقیات را در محیط کار مدیریت کنند. برنامه‌های اخلاق در سازمان‌ها یاری می‌رسانند تا در شرایط آشفته، عملکرد اخلاقی خود را حفظ کنند. اخلاق یک ابزار ارگانیک است که با دگرگون شدن نیازهای جامعه و سازمان تغییر می‌یابد. کد اخلاق مجموعه ارزش‌هایی هستند که در اولویت سازمان قرار دارد و کارکنان و مدیران باید از آن تبعیت کنند.

برنامه اخلاق در سازمان زمانی موفق است که کارکنان طبق خط‌ مشی‌ها و رویه‌های آن رفتار کنند. یکی از بهترین شکل‌های آموزش اخلاق به کارکنان، دادن تمرین معضلات پیچیده اخلاقی است.

فواید مدیریت اخلاق در محیط کار

• توجه به اخلاق کار به بهبود اساسی اوضاع برخی جوامع انجامیده است.
• برنامه‌های اخلاق باعث می‌شود که در شرایط آشفته، سازمان عملکرد اخلاقی خود را حفظ کند.
• برنانه‌های اخلاق باع شکل‌گیری کارهای گروهی قوی افزایش بهره‌وری می‌شود.
• برنامه‌های اخلاق باعث رشد و بالندگی کارکنان می‌شود.
• برنامه‌های اخلاق ما را از قانونی بودن خط‌مشی‌های سازمان مطمئن می‌کند.
• برنامه‌های اخلاق باعث جلوگیری از عمل مجرمانه می‌شود.
• برنامه‌های اخلاق به مدیریت ارزش‌های مطرح در مدیریت کیفیت، برنامه‌ریزی استراتژیک و مدیریت تنوع کمک می‌کند.
• برنامه‌های مدیریت اخلاق به ایجاد تصویری مثبت از سازمان در نزد مردم کمک می‌کند.

ابزارهای اخلاقی

ابزارهای اخلاقی عبارتند از؛ کدهای اخلاق، مدهای رفتار، خط‌مشی‌ها و رویه‌ها، روش‌های حل معضلات اخلاقی و آموزش.

✔ کد اخلاق / کد رفتار

کد اخلاق شامل مجموعه ارزش‌هایی است که نسبت به دیگر ارزش‌ها برای سازمان در اولویت تشخیص داده شده است و باید توسط کارکنان و مدیریان پیروی شوند. ارزش‌هایی چون صداقت، پاسخگویی، درستی، عمل به وعده، وفاداری، احترام، استقلال، حفظ اسرار، متانت، ادب، مدارا، مهربانی و غیره.

کد رفتار شامل رفتارهایی است که مطلوب مدیریت اخلاق سازمان است. این کدهای رفتاری باید در محیط کار انجام شوند. کد رفتار می‌تواند شامل؛ نوع پوشش کارکنان در محیط کار، عدم استفاده از مواد مخدر، گزارش دادن اعمال غیرقانونی، عدمتبعیض نژادی یا جنسیتی، پیروی از قوانین و مقررات و غیره. کد رفتار با توجه به ارزش‌های مذکور در کد اخلاق تدوین می‌شود.

✔ خط‌مشی‌ها

مثال‌های زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد سازمان‌ها چگونه توانسته‌اند از طریق خط‌مشی‌ها و رویه‌هایی ارزش‌ها را مدیریت کنند. برای تدوین خط‌مشی‌ها و رویه‌های کارآمد و مفید به دستورالعمل‌ها و راهنمایی‌های زیر توجه کنید:

• خط‌مشی‌ها و رویه‌ها باید به گونه‌ای باشند که باعث شوند رفتارهایی منطبق با کد رفتار در سازمان انجام گیرد.
• برای حل معضلات اخلاقی خط‌مشی‌ها و رویه‌هایی را تدوین کنید.
• خط‌مشی‌ها و رویه‌های پاداش و تنبیه برای رفتارهای اخلاقی و غیراخلاقی تدوین کنند.
• یک خط‌مشی شکایت برای کارکنان تدوین کنید تا با استفاده از آن بتوانند اختلافشان با مافوق و با یکدیگر را حل کنند.
• سالی یک بار تمام خط‌مشی‌ها و رویه‌های پرسنلی را بازنگری کنید. اگر سازمان کوچک است از تمام کارکنان برای این منظور استفاده کنید.

✔ حل معضلات اخلاقی

اغلب موضوع مدیریت اخلاق کار را حل معضلات می‌دانند؛ که رد آن یک راه حل به وضوح درست و بقیه نادرست است. به عنوان مثال؛ در اغلب مطالعات موردی در زمینه اخلاق کار یکی از کارکنان با این مسئله موجه می‌شود که آیا دروغ بگوید یا نه؛ دزدی بکند یا نکند؛ در حق دیگران اجحاف کند یا نه و مواردی از این قبیل. اما معضلات اخلاقی که مدیران با آن مواجه می‌شوند معمولا بسیار پیچیده‌تر از این موراد است. و به طور کلی هیچ دستورالعمل واضحی نه رد قانون و نه در دین درباره ان وجود ندارد.

✔ روش‌های حل معضلات اخلاقی

برای بررسی معضلات اخلاقی روش‌های مختلفی وجود دارد. از جمله؛ چک لیست اخلاقی، روش ده مرحله‌ای و لیست سوالات کلیدی. توجه داشته باشید که قانون طلایی احتمالاً معمول‌ترین روش برای حل معضلات اخلاقی در بحث مدیریت اخلاق است. این قانون در اشکال مختلف در بسیاری از ادیان جهان وجود دارد.

✔ آموزش اخلاقی برای کارکنان

برنامه اخلاقی ضرورتاً بی‌فایده خواهد بود مگر اینکه تامم کارکنان بدانند این برنامه چیست، کارکردش چگونه است و نقش آنها در این برنامه چیست. اگر سیستم صادقانه و بدون پرده‌پوشی اداره نشود، ماهیت سیستم ممکن است مورد شک و سوءظن قرار گیرد. به علاوه قانون کاری به این ندارد که خط‌مشی‌های مکتوب سازمان چقدر منصفانه و به‌روز است؛ قانون رفتار کارکنان را به عنوان خط‌مشی‌ بالفعل سازمان تفسیر می‌کند.

تطابق کامل فعالیت‌های کارکنان به خط‌مشی‌ها و رویه‌های اخلاقی مستلزم آموزش آنهاست. در بحث آموزش کارکنان به توصیه‌های زیر توجه کنید:

• کارکنان جدید را طی مدتی که با سازمان سازکار می‌شوند با برنامه مدیریت اخلاق سازمان آشنا کنید.
• در دوره‌های آموزشی که برای مدیران برگزار می‌شود به بازبینی برنامه مدیریت اخلاق بپردازید.
• شرکت دادن کارکنان در بازبینی کدها و خط‌مشی‌ها، خود یک آموزش قوی است.
• یکی از بهترین شکل‌های آموزش اخلاقیات به کارکنان دادن تمرین حل معضلات پیچیده اخلاقی به آنهاست. می‌توان یک مورد معضل اخلاقی آن را بررسی کرده و راه حل ارائه دهند.
• در ارزیابی عملکرد کارکنان عملکرد اخلاقی را نیز به عنوان یکی از ابعاد لحاظ کنید.
• در پایان توجه داشته باشید که با همه این تفاصیل بهترین آموزش‌دهنده، رفتار رهبران سازمان است.

مایندینو؛ اندیشه‌ای نو!

به طور کلی در بینش اسلامی، اخلاق با مدیریت رابطه تنگاتنگی دارد و می‌توان گفت پاسداری از موازین اخلاقی در مدیریت از ضروریت بیشتری برخوردار است؛ زیرا مدیریت و رهبری بدون رعایت اخلاق و ارزش‌های انسانی ارزشی ندارد. اخلاق در مدیریت اسلامی به جهت اسلامی بودنش رنگ و جلوه بهتری دارد و باید جلوه‌های انسانیت و موازین اخلاقی در آن بارزتر باشد.

سپاس از اینکه تا پایان این مقاله‌ی آموزشی با مایندینو همراه بودید. امیدواریم که توانسته باشیم با ارائه مطالب مهم و کاربردی در زمینه اخلاق مدیریت، شما را در جهت پیاده‌سازی موازین اخلاقی در سازمان یاری کرده باشیم.

از نظر شما مدیران چگونه باید مدیریت اخلاق را در سازمان پیاده کنند؟ اگر مدیر یک مجموعه هستید؛  چگونه به عنوان یک مدیرکارآمد اخلاق را در سازمان خود مدیریت می‌کنید؟

(لطفاً نظر و یا تجربه خود را در این زمینه برای ما بنویسید.)